طلای کثیف در گذر توسعه
در عصر حاضر تنها كشورهايي مي توانند بر ارابه توسعه يافتگي تكتازي كنند كه بهتر بتوانند از ثروت ها ، منابع و فرصت هاي داخلي و روابط خارجي خود استفاده كنند.زباله يا طلاي كثيف در طول نيم قرن اخير همچون ساير منابع دور از چشم جوامع پيشرفته نمانده و با بهره گيري از آن توانسته اند بازخوردهاي اجتماعي و اقتصادي بسياري را كسب كنند.ايران نيز با دارا بودن منابع طبيعي و ظرفيت هاي بالاي اقتصادي در نيمه راه توسعه يافتگي با بهره گيري از تجارب كشورهاي پيشرفته سعي در ارتقاي نظام اقتصادي خود دارد.بازيافت زباله به عنوان يك پروژه ملي چند سالي است كه در جرايد و تريبون هاي مختلف مورد بحث و ارزيابي قرار گرفته است. اهميت اين طرح و نقش تعيين كننده آن در اقتصاد ملي بر كسي پوشيده نيست. در اين راستا شهرداري به عنوان يك بازوي قوي اجرايي با تكيه بر قانون تازه تصويب مديريت پسماند، براي تحقق اين طرح وارد معركه شده و بخش مهمي از اجراي طرح را بر عهده گرفته است.بر اساس آمارهاي رسمي موجود با تفكيك در هر ناحيه از منطقه در كلان شهر اي كشور، ماهانه دوازده ميليون تومان در جمع آوري زباله صرفه جويي مي شود و در صورت همكاري شهروندان اين صرفه جويي رقم بيشتري را به خود اختصاص مي دهد.بحث داغ زباله يا مواد زائد از جمله چالشهاي زيست محيطي در دنياي متمدن امروز است كه انسان متمدن اين قرن را با پرسش ها و دشواري هاي فراواني روبرو كرده است. از ديگر سو تكنيك هاي موجود در اين زمينه، بشر كه خود را روزي غرق در زباله مي ديد، به جائي رسيده است كه به زباله لقب "طلاي كثيف" داده است، و البته اين امر ميسر نشده مگر با تكنيكي به نام " باز يافت زباله"، هرچند علامت هاي سئوال فراوان ديگري به دليل تنوع در محصولات توليدي و بدنبال آن زباله حاصله، فرا روي اين بشر متمدن قرار گرفته است. كشورهاي اروپايي با استفاده از فرصت ها و بكارگيري ماشين آلات مكانيزه بازيافت زباله در اين مسير توانسته اند درآمدهاي كلان اقتصادي و اجتماعي را نصيب خود كنند به نحوي اين درآمد زايي در توليد ناخالص داخلي اين گروه كشورها كاملا ملموس است.مقوله دفن زباله در شهر ها و روستاها بالاخره آثار زيست محيطي و اقتصادي مخرب را خود را نمايان كرده و به تازگي مسئولان كشور را بر آن داشته تا روند گذشته انهدام اين مواد زائد را تغيير داده و همچون ساير كشورها از آن با عنوان طلاي سياه بهره گيرند. در كشور ما، ايران، نيز در چند شهر مهم مثل تهران، اصفهان و ... "بازيافت زباله" جايگزين " دفن زباله" شده است به طوريكه كلان شهر اصفهان توانسته است بخش جمع آوري و بازيافت زباله را از نظر مالي از شهرداري مستقل كند و به خود گرداني برساند، مزيد بر آنكه كود آلي و مواد ديگر فراواني را دراختيار قرار مي دهد.مديريت مواد زائد، مديريت اعمال شده بر زباله توليدي توسط فعاليتهاي انسان است. در حقيقت هدف از آن، متوقف ساختن يا كاهش دادن اثرات سوء زباله ها بر سلامتي انسانهاا ست.طي سه دهه اخير اين امر در كشورهاي توسعه يافته مبتني بر كاهش تاثير اين مواد بر محيط زيست و همچنين باز يافت منابع موجود در اينگونه مواد بوده است. به اين معنا كه زباله شامل مواد جامد، مايع، و گازي زائد و همچنين تكنيكهاي خاص آن است.لازم به ذكر است كه نحوه اعمال مديريت در اين زمينه بين مناطق شهري، روستائي، در صنايع مختلف و حتي بين مناطق مختلف يك استان متفاوت است. در اين ميان مي توان براي دستيابي به اين مهم از تجربيات و دانسته هاي عملي و تجربي كشورهاي مختلف در اين راه بهره جست اما پيچيدن نسخه واحد براي همه مناطق توصيه نمي شود.مديريت اين مواد براي مواد صنعتي نه چندان سمي، كه در رودخانه هاي مناطقي مانند پايتختها و كلان شهرها اعمال مي شود معمولاً ( ولي نه هميشه) منعكس كننده سياست هاي اعمال شده از طرف منابع توليد كننده اين مواد زائد است. اين مديريت ( به خصوص اعمال بر موادي كه اين زباله را تشكيل مي دهند) در ميان ملل توسعه يافته، متفاوت است كه دلايل مختلفي دارد.خطرات زيستمحيطي ناشي از نقص مديريت مواد زايد در مراكز بزرگ جمعيتي ابعاد پيچيدهاي پيدا كرده است. كارشناسان شهري اين نكته را تاييد ميكنند و معتقدند مهمترين چالش فرا روي شهرهاي ايران تداوم راهكارهاي سنتي در مديريت مواد زايداست.مواجهه با توليد فزاينده زباله درشهرها نه تنها قسمت عمده توان مديران شهر را متوجه خود كرده، بلكه روند توسعه پايدارواصولي اين مراكزجمعيتي را نيزبه خطرانداخته است.رشد روزافزون جمعيت شهري ايران و ايجاد مراكز جمعيتي جديد و ضعف سياستهاي مديريت شهري، از عوامل بحرانزا در محيط زيست طبيعي، بهداشت و سلامت انسانها محسوب ميشوند.اما بايد توجه داشت كه ايجاد و توليد مواد زايد را موضوعي گريزناپذير است.متوسط توليد زباله و تركيب اجزاي آن، شيوههاي جمعآوري زبالههاي شهري و روشهاي گوناگون دفع زباله را بايد در كشورهاي توسعهيافته و صنعتي و كشورهاي در حال توسعه با شيوههاي متفاوتي ارزيابي كرد.روشهاي جمعآوري و حمل و نقل مواد زايد از عوامل تاثيرگذار در آلودگيهاي زيستمحيطي هستند و مطالعات انجام شده توسط كارشناسان نشان ميدهد كه استفاده از تجهيزات و ماشينهاي جمعآوري زباله به سه صورت مكانيزه، نيمه مكانيزه و سنتي امكانپذير است.طبق آمار و مستندات استفاده از روش نيمه مكانيزه، يعني به كارگيري ماشينهاي زبالهكش در بيشتر استانهاي ايران از درصد بالايي برخوردار است و استان يزد نخستين رتبه را در ميان استانهاي ديگر، با 100 درصد روش نيمهمكانيزه، به خود اختصاص داده و كلانشهرهاي تهران 86 درصد، اصفهان 85 درصد در ردههاي بعدي قرار ميگيرند.اين در حالي است كه سمنان با 36/86 درصد و سيستان و بلوچستان با 25/71 درصد بالاترين درصد را در جمعآوري به روش سنتي دارند و اين درصد در يزد نزديك به صفر است.همچنين آمار و ارقام نشان ميدهد با وجود فعاليتهاي انجام شده، هيچ يك از استانهاي كشور به دستگاههاي مكانيزه مجهز نيستند. از ديگر عوامل موثر در آلودگيهاي محيطزيست، تعداد دفعات جمعآوري زباله در شهرهااست.به گفته كارشناسان تعداد اين دفعات به ميزان زباله توليد شده هر شهر و ميزان زباله توليدي به عوامل مختلفي از جمله جمعيت، فرهنگ، شرايط اقتصادي و شرايط اقليمي آن استان بستگي دارد.با توجه به تفاوت امكانات شهرداريها، تعداد دفعات در استانهاي مختلف، متفاوت است اما بر پايه آمار منتشره، در بيشتر استانها و به طور ميانگين اين كار شش بار در هفته صورت ميگيرد و در برخي مراكز جمعيتي بزرگ به هفت بار در هفته هم ميرسد.از ديدگاه متخصصان يكي از روشهاي مناسب ذخيرهسازي بعد از جداسازي و منفك كردن زبالهها در محل توليد و جمعآوري در كيسههاي پلاستيكي است. اما اطلاعات موجود نشان دهنده پايين بودن ميزان استفاده از اين روش است. اصفهان با داشتن 45/45 درصد بالاترين رقم استفاده از كيسههاي پلاستيكي را دارا است و تهران به عنوان پايتخت ايران و يكي از مراكز جمعيتي بزرگ كشور، حدود 21 درصد اين امر را به خود اختصاص داده است. استانهاي خراسان و سيستان و بلوچستان با كمترين درصد در جدول آمار و تحقيقات قرار دارد.بررسيها نشان ميدهد در بسياري از استانهاي كشور هنوز استفاده از پيت حلبي براي جمعآوري زباله خانگي، آمار بالايي دارد و در اين ميان در آذربايجان غربي 55/64 درصد زبالهها و مواد زايد در پيتهاي حلبي ذخيرهسازي ميشود. حال آنكه از منظر زيبايي و رعايت جنبههاي بهداشتي، ظروفي بايد مورد استفاده قرار گيرند كه از انتشار آلودگي و نشت شيرابه جلوگيري كند.مسئولان شهرهاي ايران در گير همه كاري هستند، الا محيط زيست. شايد به همين دليل است كه شهرهاي ما سالهااست مناطق جنوبي كلان شهر تهران نفس ندارند. كلان شهر تهران نيز طي دو سال اخيربا قرار گرفتن در مسير جديد مديريت شهري مساله بغرنج دفن غير بهداشتي زباله را جدي گرفته و اجراي طرح بازيافت زباله را با تكيه بر قانون مديريت پسماندها هدفمند كرده است.انتخاب دكتر محمد باقر قاليباف به عنوان شهردار تهران پس از 70 روز جنجال و كشمكش در جلسات غير علني شوراي اسلامي شهر مديريت تحول گراي شهري را در مسير جديدي قرار داده است.در اولويت قرار دادن مسايل زيست محيطي كلان شهر تهران در راس برنامه هاي ارايه شده از سوي وي به خصوص در زمينه جمع آوري ،حمل و بازيافت زباله حاكي از تغييرات عمده در اين بخش طي دوره مديريت شهردار جديد خواهد بود.سرسختي و روحيه نظامي گري شهردار جديد و تاكيد وي بر انجام پروژه هاي ناتمام و جديد با چنگ و دندان ابر شهر تهران را در افق جديدي قرار داده است.با اين تفاسير اميد است تمام كاستي هاي موجود در حوزه زباله اعم از سرمايه هاي فيزيكي و انساني با اتخاذ تدابير اصولي از سوي مسئولان و تصميم سازان كلان اقتصادي كشور به ذات اصلي خود يعني استفاده بهينه از آن و عنوان طلاي كثيف دست يابد.
انواع زباله
بطور کلی زباله‌ها سه نوعند:
نوع اول زباله‌های تَر هستند مانند: پس مانده‌های گیاهان، گل و لای آبها، پس ماندهٔ مواد غذایی... اینگونه زباله‌ها بطور کل از طریقواكنشهاي شيميايي و به‌وسیله باكتريها خود به خود و به زودی نابود می‌شوند. آنها می‌توانند به عنوان كود استفاده شوند.(هفتاد درصد زباله‌ها درايران مواد غذایی هستند.
نوع دوم زباله‌های قابل بازیافت هستند مانند: مواد ساختمانات،كاغد پلاستيك و... اینگونه مواد می‌توانند در زمینه‌های دیگر دوباره استفاده شوند. مثلاً فلزات را ذوب می‌کنند و در شکل جدید بکار می‌برند. مواد پلاستیکی را نیز ریز ریز کرده و در ساخت مصالح جدید و یا مواد قابل اشتعال استفاده می‌کنند. کاغذها ومقواها نیز قابل تبدیل به کاغذهای جدید هستند.
نوع سوم زباله‌هایی که دیگر برای استفاده مناسب نبوده و قابل بازیافت نیستند. مانند پوشک بچه،خاکروبه ی جارو بسیاری از زباله‌های بیمارستانی ... متاسفانه راه حل ساده‌ای برای این گونه آلاینده‌ها وجود ندارد. تنها راه موثر، استفاده کمتر از اینگونه مواد است.

بازیافت کاغذ
تهیه کاغذ از طریق قطع درختان و استفاده از تنه و چوب آنهاست. اینکار انهدام جنگلها و افزایش آلودگی هوا شده هزینه و انرژی زیادی را مصرف می‌کند. بنا بر آمار ارائه شده، میزان مصرف کاغذ درانگلستان بحدی است که به ازای هر فرد سالانه دو درخت تنومند قطع شده و به شکل کاغذ دور ریخته می‌شود.]
لازم به ذکر است بازیافت کاغذ موجب ۷۵ درصد کاهش آلودگی هوا، ۵۰ درصد صرفه جویی درانرژي و ۹۰ درصد صرفه جویی در مصرف آب می‌شود.
آمار زباله ها در ایران نشان میدهدتولید زباله های کاغذی 4/1تولید زباله های کاغذی در کشورهای پیشرفته می باشد که این نشان دهنده ی این است که ایران بسیار در این زمینه پیشرفت کرده است.

دفع زباله
در ایران زباله‌ها یا در خاک دفن شده یا سوزانده می‌شوند و حتی گاه در طبیعت رها می‌شوند. همه این راه‌ها خطرناک هستند و باعث فرسایش خاک، آلودگي، زشت شدن مناظر طبیعی و همین طور نامناسب کردن محیط برای حيات وحش می‌شوند.
اخیرا یک مبتکر ایرانی دستگاهی را نو آوری کرده که اینگونه زباله‌ها را می‌سوزاند بطوریکه گازهاي سمي آنها توسط یک فيلتر گرفته شده و خاکستر آنها نیز در ساختمان سازی استفاده کاربرد دارد. شما نیز می توانید به عنوان یک شهروند با فرهنگ زباله های تر وخشکتان را جدا کنید!

بازيافت زباله های منازل:
بازيافت زباله های منازل بزرگترين و عمومی ترين برنامه سازمان بازيافت شهرداری Houston است از سال 1990 جمع آوری زباله های بصورت دوهفته ای يکبار و تنها برای منازلی بکار می رفت که دارای جعبه های مخصوص جمع آوری مواد بازيافتی بودند، اما پس از گذشت مدتی علاوه بر 27000 منزلی که دارای جعبه های بازيافتی بودند، 190000 منزل ديگر که برای جمع آوری زباله هايشان از کيسه های آبی رنگ استفاده می کردند نيز به اين برنامه اضافه شدند.
پس از مقايسه مزايا و معايب هر دو روش جمع آوری، شهرداری روش سطل های زباله را برگزيد و در سال 1991 از سوی شهرداری به 19000 منزلی که از کيسه های آبی استفاده می کردند، سطل های سبز رنگ برای جمع آوری زباله های بازيافتی داده شد.
مواد بازيافتی مورد تاييد شهرداری شامل: روزنامه ها، مجلات، کتابچه راهنمای تلفن، قوطی های کنسرو، قوطی های آلومينيومی، کتابچه های تبليغاتی، مقواهای فشرده شده، بطری های پلاستيکی نوشيدنی و بطری های شير و آب است که بايد جدا از زباله های عادی منزل در سطل های سبز رنگ ريخته شود ، سطل های مذکور در حدود 18 ليتر گنجايش دارند و از 25% پلاستيک بازيافتی و 75% مواد اوليه ساخته می شوند.
روغن های مصرفی نيز از طرف سازمان بازيافت جمع آوری می شوند. برای جمع آوری آنها بايد روغن را در ظرف تميزی ريخته و در کنار سطل زباله قرار داد.
پس از تصويب طرح سطل های سبز رنگ به علت بيشتر بودن حجم آنها برنامه جمع آوری زباله ها از هفته ای يکبار به دوهفته يکبار تغيير کرد، اين تغيير جوانب مثبت ديگری مانند جلوگيری از اشتباه در مناطق جمع آوری و صرفه جوِيی در مصرف سوخت و آلودگی را نيز به همراه داشت.
خدمات جمع آوری دوهفته ای برای بخش های مختلف شهر بهتر است زيرا شهروندان می توانند از پر بودن سطل زباله های بازيافتی در روز جمع آوری اطمينان داشته باشند. اطلاعات مربوط به بازيافت مواد توسط پرسنل اين حوزه در جلسات شهری، مدارس و بصورت پيامهای بازرگانی در سراسر شهر پخش می شود. علاوه بر اين اطلاع رسانی، ماموران اين حوزه وظيفه پخش کتاب های راهنما و کتابچه های تبليغاتی را در هنگام جمع آوری بر عهده دارند.

بازيافت زباله هاي حياط منازل

برنامه آزمايشی بازيافت زباله های حياط منازل از سال 1993 در اين شهر آغاز شد.
متصديان اين برنامه برای ياری رسانی به کارگران مسئول جمع آوری زباله ها در بخش بازيافت اقدام به اضافه کردن ماشين آلات جمع آوری کردند.
زباله های حياط منازل در حدود 30% کل زباله های اين شهر را شامل می شود، که جمع آوری آن برای شهروندان رايگان می باشد.
ضايعات حياط ها شامل اضافات چمن های کوتاه شده و شاخه های درختان است که پس از بازيافت از آنها کودهای ويژه و کودهای گياهی تهيه می کنند.
اين امر همچنين به ذخيره هزينه های مالی که در محل دفن زباله ها صرف می شود، نيز کمک بسزايی می کند.
راهنمای استفاده از برنامه بازيافت زباله های حياط منازل:
چمن های هرس شده و شاخه ها و برگ های درختان نبايد در جعبه های زباله که با ماشين ها جمع آوری می شوند ريخته شود.
آنها را بايد در کيسه های محکم و مقاوم يکبار مصرف ريخته به شرطی که وزنشان بيشتر از 50 پاند نباشد. کيسه ها را بايد برای جمع آوری جداگانه در روز مخصوص در حدود 3 فوتی سطل های زباله قرار دهيد. شاخه های کوچکی که کمتر از 4 فوت بلندی ، 18 اينچ ضخامت و کمتر از 50 پوند وزن دارند، را دسته بندی کنيد.زباله هايی که با کاغذ، مواد پلاستيکی و هر نوع زباله ديگری مخلوط باشد، پذيرفته نمی شود.

بازيافت ضايعات چوبي

برای جمع آوری برنامه ريزی شده ضايعات سنگين چوب ها، شهرداری با سه شرکت خصوصی جداسازی زباله های سبک چوبی از ضايعات سنگين قرارداد 3 ساله ای را امضا کرده است.
اين ضايعات سبک به مواد قابل استفاده ای مانند: کودهای گياهی، خاک چوب و سوخت های ديگ بخار تبديل می شوند. بيش از 125000 تن از زباله های سنگين چوبی ساليانه توسط حوزه بازيافت جمع آوری می شود که32% آن را ضايعات چوبی تشکيل می دهد.
اين يکی از چندين برنامه اقتصادی بازيافت در کشور است